მარსი

მარსს ორი პაწაწინა მთვარე აქვს-ფობოსი და დეიმოსი.ეს შესაძლოა ასტეროიდებია, რომლებიც პლანეტამ მიიტაცა. ფობოსის სიგანე მხოლოდ 28 კილომეტრია.მისი მიზიდულობა ისე მცირეა, რომ ასტრონავტი ფობოსზე 1 000-ჯერ უფრო მსუბუქი იქნება, ვიდრე დედამიწაზე და ზედაპირზე გაჩერება ძალიან გაუჭირდება. დეიმოსის სიგანე 14 კილომეტრია-ესაა მზის სისტემის ყველაზე პატარა მთვარე.

ეკვატორიალური რადიუსი 3402.5 კმ

პოლუსური რადიუსი 3377.4 კმ

მოცულობა 1.638×1011 კმ³

მასა 6.4185×1023 კგ

სიმკვრივე 3.934 გრ./სმ³

ზედაპირის ფართობი 144 800 000 კმ²

გრავიტაცია ეკვატორის ზონაში 3.69 მ/წმ², ანუ 0.376 g

მეორე კოსმოსური სიჩქარე 5 072 მ/წმ

ბრუნვის სიდერიკული პერიოდი 24.622962 სთ.

ეკვატორული დახრა ორბიტისადმი 25.19°

ზედაპირის ტემპერატურა წთ. საშ. მაქს. 133 K 210 K 280 K

წნევა 0.7—0.9 კპა

საშუალო მანძილი მზიდან 227 936 637 კმ (1.523 662 31 а.е).

პერგილი 206 644 545 კმ

აფელი 249 228 730 კმ

მოტრიალების პერიოდი 686.9601 დედამიწის დღე

საშუალო ორბიტალური სიჩქარე 24 077 მ/წმ

ორბიტის ექსცენტრისიტეტი 0.09341233

ორბიტის დახრა ეკლიპტიკის სიბრტყის მიმართ 1.85061°

თანამგზავრი 2 (ფობოსი, დეიმოსი)

წარმოადგენს მზის თანამგზავრს

ნახშირბადი 95.32 %

აზოტი 2.7 %

არგონი 1.6 %

ჟანგბადი 0.13 %

მთა არსიას ფერდობზე მდებარე , 150 მეტრი დიამეტრის მქონე ჭა. სავსებით შესაძლებელია,რომ ეს ჭები წარმოადგენენმარსის ზედაპირის ქვეშ დიდ სირრმეზე მდებარე გამოქვაბულების ჩასასვლელს. თუ კი მარსზე არსებობს სიცოცხლე, მაშინ იგი შეიძლება შემორჩენილიყო სწორედ ამის მსგავს ადგილებში. აქ ნაჩვენები ხვრელის დიამეტრი თითქმის ფეხბურთის მოედნის ტოლია,ასეთი ხვრელები შეიძლება იქცნენ მომავალი საპლანეტთაშორისო პილოტირებული ექსპედიციების უპირველეს საკვლევ ობიექტებად.

1976 წელს ორბიტალური აპარატის მიერ გადაღებულმა ამ სურათმა დიდ დაინტერესება გამოიწვია დედამიწაზე და მას სახელიც კი შეარქვეს-”მარსიანული სახე”. იყო ისეთი ვარაუდებიც .რომ ესაა უძველესი ცივილიზაციის მიერ ხელოვნურად შექმნილი ობიექტი.როგორც შემდგომში გაირკვა ეს სურათი მიღებულია 2 კილომეტრის მანძილზე ერთმანეთისგან დაშორებული გორაკების ერთობლიობით, პლატო- სიდონიას მიდამოებში.ისინი განსაკუთრებულად ეფექტურად გამოიყურებიან მზის სხივების გარკვეული კუთხით დაცემის დროს.გთავაზობთ ამ ადგილის ორ სურათს .

ზ ვ ა ვ ი მ ა რ ს ზ ე - აქ კარგად ჩანს თუ როგორ დნება თეთრი ყინული წითელ კლდეებზე. ასეთი პროცესები მარსზე ყოველ გაზაფხულს მეორდება ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში.

თუ შევადარებთ1999 წელსა და 2005 წელს გადაღებულ ერთიდაიგივე კრატერის სურათებს,შევამჩნევთ. რომ ბოლო მათგანზე კარგად მოჩანს ღარები კრატერის ფსკერთან ახლოს. სავარაუდოდ- კრატერის კედლიდან ამოხეთქა წყალმა , გაიკვლია გზა ფსკერისკენ და მარსის გაიშვიათებული ატმოსფეროს გამო სწრაფად აორთქლდა. თუ ეს ჰიპოთეზა დამტკიცდა,შეიძლება აღმოჩნდეს ,რომ მარსი უფრო მეტად ვარგისია კოლონიზაციისათვის ვიდრე, ამას აქამდე ვარაუდობდნენ.

მარსი ზომების მიხედვით თითქმის ორჯერ პატარაა დედამიწაზე - მისი ეკვატორიალური რადიუსი 3396,9კმ-ის ტოლია( დედამიწის ეკვატორის 53%). პლანეტის მასა-6,418×1023(დედამიწის მასის 11%).სიმძიმის ძალის აჩქარება ტოლია 3,72მ/წმ2. დღე ღამის ხანგრძლივობა ”წითელ პალეტეზე” თითქმის ისეთივეა, როგორც დედამიწაზე - 24 საათი და 37 წუთსა და 22,7 წამს. ამრიგად, მარსის წელიწადი შედგება 668,6 მარსიანული დღე-ღამისგან( აქაურ დღე-ღამეებს ”სოლებს” ეძახიან).

მარსი ბრუნავს საკუთარი ღერძის გარშემო,რომლის დახრილობაც პლანეტის სიბრტყისადმი შეადგენს 24˚56´. მარსის ბრუნვის ღერძის დახრილობა უზრუნველყოფს წელიწადის დროების მანაცვლეობას პლანეტაზე. ამავე დროს,მარსის ორბიტის გაწელილი ფორმა იწვევს მარსიანული წელიწადის დროების განსხვავებულ ხანგრძლივობას. ასე მაგალითად- ჩრდილოეთის გაზაფხული და ზაფხული ერთად აღებული უფრო დიდხანს გრძელდება-371 სოლი, ვიდრე მარსიანული წლის½ . ეს ხდება მარსის ორბიტის იმ მანაკვეთში, რომელიც ყველაზე მეტადაა დაშორებული მზისგან. ჩრდილოეთის ზაფხული არის გრძელი და ცივი, სამხრეთის ზაფხული კი-მოკლე და ცხელი. იქაურ ზამთარში ტემპერატურა -120C-მდე ეცემა, ზაფხულში 0C-დან 130C-მდე მერყეობს. პლანეტის ეკვატორზე ტემპერატურა მერყეობს +30˚с-დან შუადღისას -80˚с-მდე შუაღამისას. პოლუსებთან ახლოს ტემპერატურა შეიძლება დაეცეს -140˚с-მდე. პლანეტის კლიმატზე დიდ გავლენას ახდენენ მის ”პოლარულ ქუდებში ” მიმდინარე სეზონური ცვლილებები. მათი საგაზაფხულო დნობა იწვევს ატმოსფეროს წნევის მკვეთრ ზრდას და გაზების დიდი მასების საპირისპირო ნახევარსფეროში გადაადგილებას. ამის შედეგად წარმოშობილი ქარების სიჩქარე შეადგენს 10-40მ/წმ, ზოგჯერ კი 100მ/წმ-აც. ქარს ზედაპირიდან ჰაერში ააქვს დიდი რაოდენობით მტვერი, რაც თავისთავად იწვევს საშინელი სიძლიერის მტვრის ქარბუქებს.მტვრის ქარბუქები ფაქტიურად ფარავენ პლანეტის ზედაპირს მზის სხივებისაგან, რაც შესამჩნევ გავლენას ახდენს მარსის ატმოსფეროში ტემპერატურის განაწილებაზე.

მარსის ატმოსფერო, რომელიც ძირითადად ნახშირორჟანგისაგან შეგება,ძალიან გაუხშოებულია. წნევა მარსის ზედაპირთან დედამიწის წნევასთან შედარებით 160-ჯერ უფრო ნაკლებია და საშუალოდ 6,1 მბარს შეადგენს. პლანეტაზე სიმაღლეთა დიდი ცვალებადობის გამო,წნევა ზედაპირთან მნიშვნელოვნად იცვლება.დედამიწისგან განსხვავებით მარსის ატმოსფერო ძლიერ იცვლება მარსიანული წლის განმავლობაში, რაც გამოწვეულია ნახშირორჟანგის გაზების შემცველი პოლარული ქუდების დნობა-გაყინვის პროცესებით. არსებობს იმის მტკიცებულებაც, რომ წარსულში მარსის ატმოსფერო შესაძლებელია იყო უფრო მკვრივი და მარსის ზედაპირზე არსებობდა თხევადი წყალი. ატმოსფეროს 95% შეადგენს ნახშირორჟანგის გაზი; აგრეთვე შეიცავს 2,7% აზოტს, 1,6% არგონს,0,13% ჟანგბადს,0,1%წყლის ორთქლს,0,07% მხუთავ აირს. მარსიანული იონოსფერო ვრცელდება 110-დან 130კმ-მდე საზღვრებში პლანეტის ზედაპირის ზემოთ. ბოლო მონაცემებით მარსის ატმოსფეროში აღმოჩენილია მეთანი. მარსის პირობებში ეს გაზი საკმაოდ სწრაფად იშლება,ამიტომაც აუცილებლად უნდა არსებობდეს რაიმე წყარო მისი მარაგის მუდმივად შესავსებად. ასეთი წყარო კი შეიძლება იყოს ან გოლოგიური აქტიობა(მაგრამ მოქმედი ვულკანები მარსზე ჯერ არაა შემჩნეული), ან ბაქტერიების ცხოველქმედება. ასე რომ მილიარდობით წლის წინ მარსსაც ჰქონდა სრულფასოვანი ატმოსფერო, რომელსაც სიცოცხლის უზრუნველყოფა შეეძლო . ზედაპირზე არსებული მშრალი, დაკლაკნილი ხეობები იმაზე მეტყველებს, რომ აქ ოდესღაც მდინარეები მიედინებოდა. დროთა განმავლობაში ატმოსფერო კოსმოსში გაიფანტა და პლანეტა გაცივდა. დღეს მარსი ყინულოვანი უდაბნოა.

ვარაუდობენ რომ, მარსის შინაგანი აგებულება ასეთია:100კმ სისქის ქერქი,1500კმ სისქის მანტია და 1700 კმ რადიუსის მქონე ბირთვი. პლანეტის ცენტრში სიმკვრივე 8,5 გ/სმ3 -მდე უნდა აღწევდეს. მარსიანული ნიადაგის ზედა ფენა შეიცავს 21% სილიციუმს, 12,7% რკინას, 5% მაგნიუმს, 4%კალციუმს,3% ალუმინს, 3,1 გოგირდს(რაც 100-ჯერ აღემატება დედამიწის ნიადაგში მის შემცველობას). ნიადაგის ძირითადი შემადგენელია -კაჟმიწა,რომელიც შეიცავს რკინის ოქსიდების ჰიდრატების ნარევს(10%) ,სწორედ მისი ”დამსახურებაა” მარსის ნიადაგის მოწითალო ფერი.

მარსის ზედაპირის 2/3 ნაწილს იკავებენ ნათელი არეები, რომლებმაც კონტინენტების სახელწოდება მიიღეს , 1/3 კი-მუქ არეებს,რომლებსაც ზღვებს უწოდებენ. პოლუსების მახლობლად შემოდგომაზე წარმოიშვება თეთრი ლაქები-პოლარული ქუდები, რომლებიც ზაფხულის დასაწყისში ქრებიან. მუქი არეების წარმოშობა აქამდე საკამათო რჩება ისინი არ წყვეტენ არსებობას მაშინაც კი როდესაც, მარსზე მტვრის ქარიშხლები ბობოქრობენ.არცთუ შორეულ წარსულში , ფიქრობდნენ რომ ამ არეებში მცენარეული საფარი არსებობდა. როგორც აღმოჩნდა ,სინამდვილეში ეს უბრალოდ სხვადასხვა ტიპის რელიეფური წარმონაქმნებია-ქარის მოტანილი მტვერით დაფარული კრატერებისა და ბორცვების ერთობლიობა. მარსის გარეგნული იერი საკმაოდ იცვლება იმისდა მიხედვით , თუ წელიწადის რა დროა. პირველ რიგში თვალში გვხვდება პოლარული ქუდების ცვლილება. ისინი ან იზრდებიან ან პატარავდებიან, რითაც სეზონურ მოვლენებს ქმნიან მარსის ატმოსფეროსა და ზედაპირზე. გაზაფხულზე ერთ-ერთი პოლარულიქუდის შემცირებასთან ერთად პლანეტის ზედაპირის დეტალები გამუქებას იწყებენ.

პოლარული ქუდები შედგება ორი ძირითადი შემადგენლობისაგან: სეზონური- ნახშირორჟანგის აირისაგან ანუ ”მშრალი ყინულისაგან” და საუკუნოვანი-წყლის ყინულისაგან. ქუდების სისქემ შეიძლება შეადგინოს 1-დან 3,7 კმ-მდე. თანამგზავრების მიერ მიწოდებული ინფორმაციის საფუძველზე დაადგინეს რომ,მარსის სამხრეთ პოლარულ ქუდში მოქმედი გეიზერები არსებობენ. როგორც NASA-ს სპეციალისტები ვარაუდობენ, ნახშირორჟანგის აირის ნაკადები გაზაფხულის დადგომასთან ერთად, საკმაოდ დიდ სიმაღლეზე ამოირქვევიან ზემოთ და თან წარიტანენ მტვერსა და ქვიშას.ესაა ამ პროცესის ჰიპოთეტური ფოტო.

მარსის ნახევარსფეროები საკმაოდ განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან რელიეფის მიხედვით. სამხრეთ ნახევარსფეროს ზედაპირი საშუალო დონიდან 1-2 კილომეტრზე მდებარეობს და კრატერებითაა მოფენილი.მარსის ეს ნაწილი მთვარის ზედაპირს გვახსენებს. ჩრდილოეთით -ზედაპირი ძირითადში განლაგებულია საშუალო დონის ქვემოთ,აქ ცოტა კრატერებია და ძირითადი ნაწილი ვაკეებს უკავია . ნახევარსფეროების ასეთი განსხვავება ჯერჯერობით აუხსნელია. პლანეტაზე არის წარმონაქმნები, რომლებიც მდინარის ამომშრალ კალაპოტს გვაგონებენ. ამ კალაპოტებში წყალი არ არის. პლანეტის ზედაპირზე უამრავი ჩამქრალი ვულკანის კერა და მეტეორიტული კრატერებიც შეინიშნება. მთა ოლიმპი, რიმელიც მარსზე მდებარეობს, ყველაზე მაღალი მთაა მზის სისტემაში - მისი სიმაღლეა 28 ათასი მეტრი, ანუ 28 კილომეტრი.

საშუალო მანძილი მარსიდან მზემდე 228 მილიონი კილომეტრია. მზის გარშემო შემობრუნების პერიოდი-687 დღე-ღამე. მარსის ორბიტას აქვს შესამჩნევი ექსცენტრისიტეტი (0,0934),ამიტომ მანძილი მზემდე იცვლება 206,6 -დან 249,2 მილიონ კილომეტრამდე.მარსის ორბიტის დახრილობა შეადგენს 1,85˚. მარსი დედამიწას ყველაზე მეტად უახლოვდება პირისპირ დგომის დროს, როდესაც პლანეტა განლაგებულია მზის საპირისპირო მიმართულებით. პირისპირ დგომა მეორდება ყოველ 26 თვეში მარსის ორბიტის სხვადასხვა წერტილში.ამ დროს პლანეტამდე მანძილი მინიმალურია და მარსის ხილვადობა საუკეთესოა: კუთხური ზომა 25˝ და სიკაშკაშე-2,9მ. მარსისა და დედამიწის მინიმალური დაშორება შეადგენს 56 მილიონ კილომეტრს, მაქსიმალური კი- დაახლოებით 400 მილიონ კილომეტრს.

1. Wikipedia.org - მარსი:

http://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%98_(%E1%83%9E%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%90)

2. www.nplg.gov.ge - მარსი

პლაზმური ჭავლით შორეული პლანეტებისკენ // 24 საათი. - 2004. - 2 ნოემბერი. - N260. - გვ.B6[MFN: 535]

Annotation: პლანეტა მარსზე 90 დღიანი მოგზაურობის პროექტი "მაგბიმი"

Photos: ორბიტალური სადგურიდან დაახლოებით ასე გამოჩნდება ჩვენი პლანეტა (დედამიწა)

Person Name: უინგლი რობერტ - ვაშინგტონის უნივერსიტეტის პროფესორი.

Organization Name: ვაშინგტონის უნივერსიტეტი; ქ. სიეტლის ვაშინგტონის უნივერსიტეტი; აშშ-ის აეროკოსმიური სააგენტო.

Geographical Name: აშშ.

Subjects: კოსმონავტიკა.

Keywords: კოსმოსი; მარსი; ელექტრომაგნიტური აგრეგატები; კოსმოსური ხომალდი; რეაქტორი; ხელოვნური თანამგზავრი-სადგური;კონცენტრირებული ჭავლი (სხივი); პლაზმა; გრანტი.

ლორთქიფანიძე, მერაბ

როვერები მარსის კვლევას აგრძელებენ : მეცნიერები კი წითელი პლანეტის" ათვისების შესაძლებლობებს სწავლობენ // 24 საათი. - 2005. - 24 თებერვალი. - N42 (902). - გვ.B6[MFN: 9563]

Subjects: მარსი. კოსმოსური კვლევები.

3. Jstor - მარსი

3.1 - The Carbon Cycle on Early Earth: And on Mars?The Carbon Cycle on Early Earth: And on Mars?

Monica M. Grady, Ian Wright

Philosophical Transactions: Biological Sciences, Vol. 361, No. 1474, Conditions for the Emergence of Life on the Early Earth (Oct. 29, 2006), pp. 1703-1713

Item Information Page of First Match PDF Export this Citation

3.2 - Perceiving Other Planets: Bodily Experience, Interpretation, and the Mars Orbiter CameraPerceiving Other Planets: Bodily Experience, Interpretation, and the Mars Orbiter Camera

Robert Rosenberger

Human Studies, Vol. 31, No. 1, Postphenomenology Research (Mar., 2008), pp. 63-75

3.3 - Searching for Signatures of Life on Mars: An Fe-Isotope Perspective Searching for Signatures of Life on Mars: An Fe-Isotope Perspective

M. Anand, S. S. Russell, R. L. Blackhurst, M. M. Grady

Philosophical Transactions: Biological Sciences, Vol. 361, No. 1474, Conditions for the Emergence of Life on the Early Earth (Oct. 29, 2006), pp. 1715-1720

Item Information Page of First Match PDF Export this Citation.